سونای؛والنتاین Azərbaycan


شب آخر شهریورماه در آذربایجان،به “سونای” شهرت یافته است. در بسیاری از كشورها روز مخصوصی به نام روزعشق وجو دارد و “سونای”،روز عشق آذربایجان است. این جشن،قدمتی بس طولانی دارد و حتی پیشتر از ظهور اسلام،در جای جای مناطق تورك نشین رواج داشته است.





این روز به نوعی اعتدال پاییزی نامیده میشود.چراكه در “سونای” روزوشب برابر شده و ماه كامل میشود. “سونای” امروزه به ورطه فراموشی دچارشده است.جشنی پرقدمت كه امروزه بغیراز چندین روستا،دیگر خریدار ندارد.
كلا در ایران،جشن های باستانی و علل خصوص اقوام غیرفارس،محكوم به فنا و نابودی هستند. رسومی كه روزگاری از بزرگ تا كوچك،پیروجوان،زن ومرد،همه و همه اجرایش میكردند…
در “سونای”،دو اسطوره عشق یعنی ماه و خورشید بایكدیگر دیده میشوند.(در افق،زاویه ۱۸۰ درجه) و در این اندك فرصت دیدار،حسرت یكسال دورازهم بودن ماه و خورشید به پایان میرس و این دو معشوق یكدیگر را میبینند.





این رخداد،در “قوجامان آذربایجان ” به صورت سمبولیك به “سونای” یا شب عشق معروف شده است و بسیار عزیز نگاه داشته میشود.
این شب آداب و رسوم خاص خود را دارد.
در روستاها،مردم در میدان اصلی روستا گرد هم درمی آیند و به بازی های خاصی میپردازند.
معروف ترین رسم در این روز، “آواوا” گفتن است. بعد از اینكار،مردم در میدان اصلی شهر به تناول غذای مخصوص میپردازند،سپس رقص های سنتی آذربایجان به اجرا درمی آید و در آخر “سئوگیلی” ها به یكدیگر هدیه میدهند.
از دیگر رسوم این روز،انجام دادن بازیهای آذربایجانی مربوط به ماه است:
همانطوری كه گفته شد،یكی از آنها “آواوا” است. “آواوا” ریشه در داستان فولكوریك آذربایجانی دارد، داستان “اصلی-كرم”:
(( اصلی-كرم ناغیلی،بو آیین دوشونجه سین تمثیل ائدیر.اونا گؤره ده اونلار بیربیرلرینه یئتیشنده،”كرم” آلاولانیب،”اصلی” ده دالیسیجا یانیر ))
دیگر باری های مرسوم این شب:
آیا(بازی تركان سومر) ، آیاز ، آییرد ،شاییرد،آینا ، آذ،الین آیناسینا باخماق،بذره م،باذ،آی شای،شای بای،آیلا،هالای،آیین اویون،آیقیر،سارای،اومای،ه ارای هاری های بی لر و…
همانطوری كی دیده میشود كلمه “آی” كه در زبان توركی به “ماه” اطلاق میشود،درتمام بازیهای فوق به كار رفته است. ماه،جایگاه ویژه ای در میان توركان دارد،از بوزقورد گرفته تا پرچم ها و ….

“سونای” با دو رویداد قرین شده است:
۱٫ “آیین شایین لیق”
۲٫ “ابدی تیكرارلانان سئوگی”
“آیین شایین لیق”،بیشتر مربوط به كشاورزان است. كشاورزانی كه محصولات خود را برداشت كرده و خود را آماده زمستانی سرد میكنند.اما امروزه با این نحوه زندگی،دیگر به جز روستاییان آذربایجان،كسانی از این رسم شیرین بهره ای نمی برند.
ولی رسم دوم،همچنان پابرجا بوده و درجای جای آذربایجان زنده است.
حال با وجود چنین رسم دیرینه ای ، در میان زندگی مردمان آذربایجان،آیا میتوان جایگاهی برای والنتاین در نظرگرفت؟!
متأسفانه بله!
والنتاین امروزه جایگاهی بس بزرگ در آذربایجان و جهان دارد. شاید حذف مطلق این رسم از زندگی عاقلانه نباشد و حتی امكان ناپذیر. ولی والنتاین نباید باعث حذف “سونای” شود.
بیزیم آذربایجان كولتوروموز او قدر گئنیش،گؤزل،درین و زنگیندیر،بیز اونو داها چوخ ماراقلا آراشدیریب اؤیرنمه لییك.سونای ان گؤزل دبلرین بیریدیر. سونای عشق سیمگه سیدیر. بیز ده سینه میزده بیر اورك اولدوغونو و او اوره یین ایچینده بیر سئوگیلیمیز اولدوغونو اونوتمایاق. اونوتمایین ساباح اولمایا بیله ریك.
۲٫سونایدا آیلا گونش آدی كئچدییی اوچون هدیه لریمیزین اوستونده اونلاردا بیر شكیل یا نشان اولسون.
۳٫سئوگی و عشقیمیزی هر زامان دیله گتیریب و اونو ایشلریمیزله داورانیشلاریمیزدا گؤرستمه لی ییك. نییه كی یاشام چوخ قیسسادیر و سئوگیلیمیزی سئویندیرمك اوچون ائله چوخ زامان یوخدور.
آیا دیگر وقت آن نرسیده كه به رسوم خود بازگردیم؟ رسومی كه در گذشته ای نه چندان دور،بر گستره گیتی پرده افكنده بود و صدای شادی مردمان آذربایجان بربلندای آسمان طنین افكنده بود.
برادر و خواهر تورك زبانم! فرهنگمان را دریابیم….سونای را دریابیم….
گله جه یی،تورپاغی،سویو،هاواسی،ائ لی اوباسی،قارانلیق ائویمه…
منیم سئوگیلیم ساوالان! گؤزلریمین ایشیغی سنین،سنی یالنیز سنه تاپشیریرام…




مقاله به زیان توركی آذربایجانی

سونای،والنتاین آذربایجان
زومار آیی نین(شهریور) سون گئجه سی،سونای آدلانیر. بو گون آذربایجان دا سئوگیلی لر گونو ساییلیر. بو گونده اسطوروی سئوگیلی لر(آی ایله گونش) گون باتاندا بیربیرلریله گؤروشورلر.(افق دا ۱۸۰ درجه زاویه ده قرار تاپیرلار) و بو قیسسا گؤروشده آیلا گونشین بیر ایللیك اؤزلمی سونا چاتیر و بو ایكی سئوگیلی بیر آن اولسون بئله حسرت گیده ریرلر.بو اولای دا سمبلیك اولاراق،آذربایجاندا سئوگیلیلر گونو آدلانیب و سایین ساییلیبدیر. كئچمیشده بو گونده اؤزل تؤرنلر كئچیریلدی. كندلرده هركس اؤزل بیر سسلرله كی اونا “آواوا” دئیردیلر بیربیرلرینی سسله ییب كندین مئیدانینا ییغیشاردیلا ر.اوردا یئمكلر پیشیریلیب اویونلار اویناناردی.سئوگیلی لر بیربیرلرینه هدیه وئرردیلر.بو قونودا باشقا آیرینتی لار اوچون ناصیرمنظوری-نین آواوا كیتابین اوخوماق اولار.





سونای آذربایجان خالقینا عایید اولان بیر عنعنه اولاراق،بیزیم كولتوروموزون زنگینلیین گؤرسه دیر. و اوزدن ده داوا چوخ اوركلره یاتیر. والنتاین باتی ایله مسیحییت سیمگه سی اولدوغو اوچون بیزه چوخ اوزاق اولاراق یابانجی گلیر.
اؤزللیكله تورك كیشیلر كی دویغوسال قونولاردا چوخ آغیرباشلیدیرلار.
بئلنچی قونولاردا داها تئپكیلی اولورلار و اونو خوش قارشیلامیرلار. والنتاین چوخ آنلامی اولسا بئله بیزیم كولتوروموز دئییل. هله سونای كیمی درین آنلاملی و زنگین بیر تاریخی عنعنه سی اولان بیر خالقا والنتاینین هئچ ضرورتی یوخدور.سونای آذربایجانین درین اسكی دبلریندن اولاراق هركسین ماراقلا ایلگیسین چكیر. من اوره یینده سئوگی قیویلجیملاری اؤلمه میش بیر كیچیك قارداشیز اولاراق،سونای گئجه سی اوچون نئچه اؤنریم وار:
۱٫بیزیم آذربایجان كولتوروموز ان قدر گئنیش،گؤزل،درین و زنگیندیر،بیز اونو داها چوخ ماراقلا آراشدیریب اؤیرنمه لی ییك. سونای ان گؤزل دبلرین بیریدیر. سونای عشق سیمگه سیدیر. بیز ده سینه میزده بیر اورك اولدوغونو و او اوره یین ایچینده بیر سئوگیلیمیز اولدوغونو اونوتمایاق. اونوتمایین ساباح اولمایا بیله ریك.
۲٫سونایدا آیلا گونش آدی كئچدییی اوچون هدیه لریمیزین اوستونده اونلاردا بیر شكیل یا نشان اولسون.
۳٫سئوگی و عشقیمیزی هر زامان دیله گتیریب و اونو ایشلریمیزله داورانیشلاریمیزدا گؤرستمه لی ییك. نییه كی یاشام چوخ قیسسادیر و سئوگیلیمیزی سئویندیرمك اوچون ائله چوخ زامان یوخدور.





سونای گؤجه لرینده ایكی شئی قاباریقدیر. بیرینجی سی “آیین شایین لیق” ،ایكینجی سی “ابدی تیكرارلانان سئوگی”.
آیین شایین لیق اكین چیلر اوچون آنلاملی گونلر دیلر.اكینلر یئردن گؤتورولوب،زومار توپلانیب،اؤزلرینی بیر قاتی قیشا حاضیرلاندیریرلار.ایندیكی یاشامدا شهرلی لشمیش یئرلرده بو آنلامی دوشونمك چتین اولور. آنجاق ایكینجی اؤزللیك یانی ابدی تیكرارلانان سئوگی ایندیكی زاماندان یاخشی آلینیر.
آذربایجانین آیین دوشونجه لی دبلرینین بیر سیرالاری بو گونده یاشاییر،بعضی دبلری ایسه یادیرقانیب دیر. یادیرقانمیش دبلرین یادیرقاماق ندنی،آذربایجان میللتی نین یاشام طرزلرینین چؤنمه سی دیر.بو دؤنم آذربایجان دوشونجه لی كیمسه لرین باسقی آلتیندا اولماسی،قورویوب ساخلایان دؤلت یئریه،پوزوب داغیلدان اؤزگه لشمیش دؤلتین اولماسی آذربایجان میللتینین اولان وارلیقلارین چوخونو گؤزلرده ایتیره بیلدی.
سونای لا والنتاین سئوگیده اورتاق اولدوقلارینا گؤره نظره گلیر بیر-بیرلرینین یئرینه اوتورا بیلرلر. داها دوغروسو سونای دونیالاشمیش والنتاینین یئرینه اوتورماق قابلیتینده دیر. بو ایش آذربایجاندا اوتورا بیلسه ده باشقا یئرلرده اوتورا بیلمیه جك.
عئینی حالدا آذربایجاندا اوتورماغینا بیر دؤلت یاردیمی گره كیر.
اوخشار اولایلاری سرگیلمك اوچون بیربیرلریندن فایدالانمالی ییق.آنجاق بیرینی بیرینین یئرینه قویماق تئپگی یارادار.
سونایی دونیالاشدیران،بو قابلیتیندن باشقا بیر قابلیتی واردیر.اودا تیكرارلانان ابدی دوغا یاپالی بیر سئوگی دیر. ابدی سئوگی ده سئوگیلیلر هئچ زامان بیربیرلرینه یئتیشمه ییب سئوگی هئچ زامان اؤلمز. ابدی له شیب،هر زامان یاشار.
“گون” ایله “آی”كیمی. اونلارین آراسیندا اولان سئوگی بیتیرسه بیز تانیدیغیمیز یاشام بیتر. بیز سونایی آرتیخراق تانیددیرمالییق قانداشلار…
گلجكی،تورپاقی،سویو،هاواسی ،ائلی اوباسی قارانلیق ائویمه….منیم سئوگیلیم ساوالان! گؤزلریمین ایشیقی سنین،سنی یالنیز سنه تاپشیریرام…..


سون باهار؛آرواش قوشاچایلے



آرواش قوشاچایلی